Deprem Sonrası Psikolojik İlk Yardım
Kahramanmaraş depremiyle birlikte ülke olarak deprem gerçeğiyle ne yazık ki bir kez daha yüzleştik. Biliyoruz ki, deprem sadece afet anında değil, her şey bittikten sonra da insanlar üzerinde etkilerini göstermeye devam ediyor. Deprem, insanlara sadece fiziksel ve maddi zararlar vermiyor, aynı zamanda kişilerin ruhsal sağlıklarında da ciddi yaralara neden oluyor ve depremden sadece depremi en ağır şekilde yaşayan ya da zor durumda kalanlar etkilenmiyor. Depremzedelerin aileleri, yakın çevresi de, deprem bölgesinde çalışan, depremzedelere yardım edenler ve depremi medya aracılığıyla takip eden kişiler de depremden sarsıcı bir şekilde etkileniyorlar.
Depremde de diğer doğal afetlerde olduğu gibi kişilerin yaşamını ve bütünlüğünü tehdit eden bir durum yaşandığı için deprem sonrası kişilerde psikolojik tepkiler sıkça görülür. Bu tepkiler olağan ve oldukça normal tepkilerdir. Eğer olay anından sonra hızlı bir şekilde psikolojik müdahale edilir ve bu kişilere psikolojik yardım sağlanırsa depremin sonuçlarının kontrol altına alınması kolaylaşır. Bu noktada deprem sonrası psikolojik ilk yardım oldukça önemlidir.
Deprem Sonrası Psikolojik Desteğin Önemi
Deprem sonrası kişilerde çok farklı tepkiler ortaya çıkabilir. Bu tepkileri 5 ana başlık altında toplayabiliriz.
- Şok, öfke, çaresizlik, aşırı korku, suçluluk, utanç, boşlukta hissetme, panik, umutsuzluk, kaygı, hissizlik, karamsarlık gibi çeşitli duygusal tepkiler kendini göstermeye başlar.
- Duygusal tepkilere konsantrasyon bozukluğu, önlenemeyen olumsuz düşünceler, hafıza / hatırlama sorunları, karar vermede güçlük, düşüncelerde karışıklık gibi bilişsel tepkilerin eşlik etmesi muhtemeldir.
- Deprem sonrası yorgunluk, bitkinlik, iştahsızlık, uykusuzluk ya da aşırı uyuma, vücudun çeşitli yerlerinde ağrı, mide ve bağırsaklarda sorunlar, çarpıntı, bulantı gibi fiziksel tepkiler de sıklıkla görülür.
- Davranışsal tepkiler olayı, olay anını hatırlatan her şey ve herkesten kaçınma, en ufak seste bile irkilme, yerinde duramama durumudur.
- Sosyal tepkiler ise sosyal çevreden kendini geri çekme, kişiler arası tartışmalar, çevresine yabancılaşma ve anlaşılmama hissi olarak kendisini gösterir. Bu tepkiler çocuk ve ergenlerde farklı şekillerde de kendisini gösterebilir.
Deprem sonrası verilen tepkilerin hepsi normal ve beklenen tepkilerdir. Ancak ortaya çıkan bu psikolojik etkilerin kişiler üzerinde yer etmemesi için hızlı bir şekilde müdahale edilmesi şarttır. Bu noktada deprem sonrasında sağlanacak psikolojik destek, kişilerde ortaya çıkan psikolojik etkilerin kalıcı olmasını engellemeye yardımcıdır. Bu desteği almak oldukça önemlidir. Çünkü fiziksel ya da maddi bir hasar almamış olsa bile psikolojik hasar yıllarca devam edebilir.
Deprem Sonrası Psikolojik İlk Yardım
Deprem sonrası psikolojik ilk yardım, bir tanı ve tedavi yöntemi değildir. Afete maruz kalan kişileri desteklemek için yapılan hızlı bir yaklaşımdır. Sadece profesyonellerin yapabileceği bir şey değildir. Bu müdahaleden sonra profesyonel bir desteğe ayrıca ihtiyaç duyulabilir.
Deprem sonrası psikolojik ilk yardım, güven verme, sakinleştirme, öz yeterlilik duygusunu oluşturma, bağlantıda olduğu hissini verme ve umut verme prensipleri çerçevesinde hareket eder. Öncelikle depremzedelerin beslenme, barınma gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. Aksi takdirde diğer müdahalelerin bir etkisi olmayacaktır. Bulundukları yerin güvenli bölge olması, gerekiyorsa bulundukları yerden uzaklaştırılarak korunması da bir diğer önemli koşuldur. Bu öncelikler karşılanıp güven ortamı sağlandıktan sonra afetzedelerin yaşadıklarını ve duygularını ifade etmelerine olanak sağlanmalıdır. Onları bilgilendirerek rahatlamalarını sağlamak, yaşadıklarını, hissettiklerini anlamlandırmalarına yardımcı olmak gerekir. Bu süre zarfında verilen tepkileri bu kişilerin gözünde normalleştirmek önemlidir. Bu aşamada yapılabilecek en önemli şey onlarla sözcükler ya da vücut diliyle iletişim kurmaktır. Bazen konuşmadan sadece yanında durarak da bu sağlanabilir. Böylece kişiler, çevresiyle yine bağ kurmaya başlayacaktır.
Psikolojik İlk Yardım Sırasında Yapılması Gerekenler
- Öncelikle temel fiziksel ihtiyaçlar giderilmeli.
- Kişilerle empati kurulmalı.
- Dürüst ve güvenilir olunmalı.
- Beklenmedik ani tepkilere hazır olunmalı.
- Duyguların ifadesinde yardım edilmeli ve anlaşıldıkları hissettirilmeli.
- Yaşadıklarını ve duygularını anlatmak isteyen kişiler, doğru ya da yanlış diye yorumlamadan ve yargılardan uzak bir şekilde dinlenilmeli.
- Kişilerin kendi kararlarını almalarına izin verilmeli.
- Kişilerin yakınlarıyla iletişime geçmesi için yardım edilmeli.
- Süreçle ilgili ayrıntıya girmeden bilgilendirici kısa bilgiler verilmeli.
- İhtiyaç halinde kişiler gerekli yerlere yönlendirilmeli.
Psikolojik İlk Yardım Sırasında Yapılmaması Gerekenler
- Kişiler hikayelerini anlatmaları için hiçbir şekilde zorlanmamalı.
- Kişiler yardım almaya zorlanmamalı.
- Kişiler bir şeyler anlatırken sözleri kesilmemeli ya da başka bir şeyle ilgilenilmemeli.
- “Daha kötü şeyler olabilirdi.” gibi teselli cümleleri kullanılmamalı.
- Yerine getirilmeyecek sözler ya da yanlış bilgiler verilmemeli.
- Kişilerin ne yapması, söylemesi ya da nasıl hissetmesi gerektiği ile ilgili herhangi bir şey söylenmemeli, anlattıkları için yargılanmamalı.
- Geçmişte olan değiştirilemeyecek şeyler için “Keşke … yapmasaydın” gibi cümleler kurulmamalı.
- Uygun olduğundan emin olunmuyorsa kişiye dokunulmamalı.
- Yardım eden kişi kendi sorun ya da tecrübeleri hakkında konuşmamalı.
Psikolojik ilk yardım terapi değildir. Afet sonrası psikolojik ilk yardımı sadece profesyoneller uygular diye bir kural yoktur, psikolojik ilk yardım eğitimi almış herkes uygulayabilir.
Bu konu hakkında nereden başlayacağınızı bilmiyorsanız veya uyguladığınız yöntemler işe yaramıyorsa bireysel psikoterapi hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgiye bağlantıdan ulaşabilir, merkezimizden randevu almak için buradan bizlere erişebilirsiniz.
Uzm. Psk. Beliz Ereren
Psikolog / Psikoterapist